Zazwyczaj niechętnie myślimy o śmierci, czy to swojej, czy bliskich osób. Nie załatwiamy wcześniej spraw, nie sprawdzamy sytuacji spadkodawców. Dlatego też często kwestie spadkowe potrafią zaskoczyć. Większości spadek kojarzy się z odziedziczeniem pieniędzy, nieruchomości, wartościowych rzeczy. Jednak niestety spadek to też długi spadkodawcy.
Dziedziczenie długów – podstawa prawna i najważniejsze informacje
Podstawą prawną dziedziczenia jest Kodeks cywilny. W kodeksie została poświęcona temu cała księga IV pt. Spadki. To właśnie tu znajdziemy zapis mówiącym o tym, że prawa i obowiązki zmarłego z chwilą jego śmierci przechodzą na spadkobierców, chyba że są to prawa lub obowiązki ściśle związane z osobą zmarłego, lub takie, które z chwilą śmierci przechodzą na inne osoby niezależnie od tego czy są spadkobiercami.
Polskie prawo wymienia dwa rodzaje dziedziczenia. Jest to:
- dziedziczenie ustawowe,
- dziedziczenie testamentowe.
Dziedziczenie ustawowe jest wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu. Wówczas w grę wchodzą przepisy ustawy – Kodeksu cywilnego. Kodeks wskazuje, w jakiej kolejności następuje dziedziczenie po zmarłej osobie. W sytuacji, w której testament został spisany, najważniejsza będzie wolna zmarłego, zawarta w tym właśnie dokumencie.
Często nie wiemy, że choć jesteśmy powołani do spadku, czy to z ustawy, czy z testamentu, nie ma obowiązku przyjęcia spadku. Tylko od nas zależy, czy chcemy go odziedziczyć, czy nie. Jeśli zrezygnujemy i nie przyjmiemy spadku, spadek przechodzi na kolejne uprawnione osoby. Jednak ważny jest tu 6-miesięczny termin, kiedy można to zrobić. Biegnie on od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się, że został powołany do odziedziczenia spadku. Po tym terminie, w braku oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, uznaje się, że spadek został przyjęty wprost.
Co można zrobić po śmierci spadkodawcy?
Nie ma obowiązku przyjęcia spadku. Można go zarówno przyjąć, jak również odrzucić. Ważne, byśmy oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożyli w terminie 6 miesięcy od chwili otwarcia spadku, czyli nabycia prawa do dziedziczenia. Jest to zasada ogólna, bo termin ten można liczyć także od momentu powzięcia informacji, że jest się spadkobiercą, gdy np. nie wiedzieliśmy, że spadkodawca już zmarł. Oświadczenie woli o chęci przyjęcia lub odrzucenia spadku, składa się w sądzie lub u notariusza. Brak oświadczenia skutkuje tym, że spadek zostanie przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkodawcy, ale tylko do wysokości masy spadkowej, czyli tego, co odziedziczyliśmy. W praktyce wygląda to tak, że jeśli spadkodawca miał długi, spadkobierca je opłaca ze spadku do granicy jego wysokości, czyli z własnego majątku nie ma obowiązku dokładania nic do długów.
Przyjęcie spadku wprost, oznacza, że nabywamy spadek ze wszystkim, co dobre i złe. Czyli zarówno to, co jest korzystne finansowo, ale też niestety długi w całej wysokości, bez względu na proporcje do korzystnej części masy spadkowej. Wtedy odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkodawcy nie jest ograniczona i odpowiada on za nie całym swoim majątkiem. Aby zdecydować się na tą formę, należy mieć pewność, że spadkodawca nie ma żadnych długów, a na pewno jak już ma, to nie na tyle duże, aby nie można było ich spłacić ze spadku.
Ostatnią formą działania, jaką ma do wyboru spadkobierca, jest możliwość odrzucenia spadku w całości. Prawo upraszcza sytuację i traktuję osobę odrzucającą spadek, jakby ona nie dożyła spadku, czyli odrzucenie jest skuteczne tylko do osoby, która tego dokonała, ale już do spadkobierców osoby, która go odrzuciła – nie. Tak więc, decydując się na tą formę, która jest najczęściej pokierowana ogromną wysokością długów, warto przy odrzuceniu spadku zadbać też o swoich przyszłych spadkobierców, by na nich te zobowiązania nie przeszły. Wtedy konieczne jest, aby takie osoby również spadek odrzuciły. Jeśli osoby, o których mowa są nieletnie, można zrobić to w ich imieniu po otrzymaniu zgody sądu rodzinnego.
Czy długi rodziców przechodzą na dzieci?
Dzieci z zasady nie odpowiadają za długi rodziców (za ich życia). Oznacza to, że jeżeli weźmiemy pożyczkę lub kredyt, to nasze dzieci nie zostaną pociągnięte do odpowiedzialności. Tu nie ma wspólnoty majątkowej, jak w przypadku małżonków. Są jednak pewne sytuacje, w których niestety może dość do pociągnięcia do odpowiedzialności dzieci za długi rodziców. Są to zasadniczo dwie sytuacje:
- poręczenie pożyczki,
- przyjęcie spadku wprost.
Poręczając pożyczkę komukolwiek, a nawet własnym rodzicom, trzeba mieć na uwadze fakt, że w przypadku braku spłacania zobowiązania przez rodziców, będziemy musieli spłacać to sami. Oczywiście chodzi o dzieci pełnoletnie. Przyjęcie spadku wprost zostało już omówione powyżej. Wiec, jeśli potomek spadkodawcy przyjmie spadek wprost, niestety długi rodziców, które ewentualnie wchodzą w masę spadkową, również będą na jego głowie.
Czy rodzice odpowiadają za długi dzieci?
Zgodnie z Kodeksem cywilnym, rodzice nie odpowiadają za długi swoich dorosłych dzieci. W teorii, jeśli 18-latek zaciągnie zobowiązanie, jest odpowiedzialny za nie sam, gdyż z momentem osiągnięcia pełnoletności posiada pełną zdolność do czynności prawnych i za zobowiązania odpowiada własnym majątkiem. Są od tego pewne wyjątki.
- Najem mieszkania – w sytuacji wspólnego zamieszkiwania rodziców wraz z dorosłym dzieckiem, powstaje solidarna odpowiedzialność za opłaty czynszowe. Jeśli dziecko, nie płaci swojej części opłat, wierzyciel może żądać uregulowania tego od rodziców wspólnie z nim zamieszkujących.
- Przyjęcie spadku – skoro dzieci mogą dziedziczyć długi po rodzicach, to też rodzice mogą dziedziczyć długi po dzieciach o ile przyjmą spadek.
- Poręczenie długu – rodzice, będąc żyrantami przy pożyczce czy kredycie swojego dziecka, w przypadku braku regulowania przez nie swojego zobowiązania, stają się odpowiedzialni za taki dług.
Jak nie odziedziczyć długów?
Aby nie odziedziczyć długów, należy:
- Nie przyjmować spadków wprost – można przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza, a jak długów jest sporo, warto po prostu spadek odrzucić i pamiętać, by zrobić to również w imieniu naszych dzieci.
- Nie poręczać pożyczek i kredytów.
- W przypadku wspólnego najmu mieszkania (rodzice i pełnoletnie dziecko), pilnować wpłat, lub zdecydować się na wynajęcie osobnych mieszkań.
Odrzucenie spadku a długi w banku
Aby nie być pociągniętym do odpowiedzialności za długi spadkodawcy w banku, najlepiej spadek odrzucić. Jeśli przyjmiemy go z dobrodziejstwem inwentarza, można długi spłacić tylko do wysokości otrzymanego spadku. Oczywiście, jeśli poręczyliśmy akurat ten dług (pożyczkę czy kredyt), zobowiązanie przechodzi na nas.
Przedawnienie długów spadkowych
Przedawnienie długów spadkowych bankowych następuje zasadniczo po 3 latach. Dzieje się tak, gdy bank nie zrobi nic, by dług ściągnąć od spadkobiercy. Czyli ani nie złoży wniosku o zapłatę, ani o wszczęcie egzekucji. Bieg terminu przedawnienia może przerwać także nasze przyznanie się przed bankiem do zobowiązania. Jeżeli sprawa trafi do sądu i skończy się wyrokiem, termin przedawnienia długu wynosi 6 lat.
Dziedziczenie długów po nowelizacji ustawy
18 października 2015 r. weszły w życie przepisy nowelizujące Kodeks cywilny w kwestii dziedziczenia spadków. Wcześniej, gdy zmarł spadkodawca, spadkobiercy dziedziczyli spadek wprost, czyli nawet nie wiedząc, że są spadkobiercami, mogli odziedziczyć długi, często niemałe. Obecnie, prawo chroni bardziej niż kiedyś, spadkobierców. W sytuacji, gdy nie oświadczą o formie przyjęcia spadku, niejako z automatu otrzymają go z dobrodziejstwem inwentarza, czyli z zabezpieczeniem swojego własnego majątku.
Reasumując, jeśli jesteśmy spadkobiercami danej osoby, czy to ustawowymi, czy testamentowymi, warto zorientować się w sytuacji zadłużenia tej osoby. Oczywiście bez jej zgody nie da rady tego sprawdzić. Jednak, jeśli mamy jakąkolwiek niepewność odnośnie do sytuacji, to najpóźniej po śmierci tej osoby, w ciągu 6 miesięcy złóżmy do sądu lub notariusza oświadczenie woli o odrzuceniu, lub przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Przyjęcie spadku wprost jest dobre dla osób żyjących ze sobą blisko, ufających sobie – np. małżonkom. Wówczas omijamy wszelkie większe formalności.
